MON zadeklarował kolejny już – bodaj trzeci za rządów PiS – przełom w sprawie zakupu systemu obrony powietrznej i antyrakietowej. Tylko że ten przełom to tak naprawdę ustępstwo.
Miała nim być ogłoszona w czasie wizyty prezydenta Donalda Trumpa deklaracja (memorandum of intent) „o systemie uzbrojenia PATRIOT”, podpisana w imieniu Pentagonu i MON przez szefa amerykańskiej agencji ds. eksportu uzbrojenia DSCA adm. Josepha Rixeya i sekretarza stanu ds. uzbrojenia Bartosza Kownackiego.
Oficjalny przekaz mówi o zgodzie rządu USA „na sprzedanie Polsce baterii rakiet Patriot w najnowocześniejszej konfiguracji”. Faktycznie niewiążąca prawnie deklaracja (na szczęście, w kontekście jej treści) jest pierwszym dowodem na to, że to strona polska musiała ustąpić i zgodzić się na warunki Amerykanów, przed którymi długo się wzbraniała.
Dwie baterie z radarem starego typu
„Pierwsza faza”, na której realizację od dawna naciskał amerykański potentat zbrojeniowy, firma Raytheon, ma być zakupem ich produktu niemal wprost z linii produkcyjnej, bez większości polskich wymagań stawianych zestawom systemu Wisła, jaki do tej pory znaliśmy. Jeszcze w tym roku, zgodnie z treścią memorandum, Polska ma otrzymać z USA projekt kontraktu (Letter of Acceptance) – i być może nawet go podpisze – na dostawę dwóch baterii systemu Patriot w obecnej konfiguracji, to znaczy bez kluczowego dla systemu Wisła dookólnego radaru.
Co więcej, Amerykanie wyraźnie zastrzegają, że te starej konstrukcji radiolokatory o ograniczonym do 120 stopni polu widzenia musimy od nich kupić (a nie wypożyczyć) i ewentualnie później za własne pieniądze (a nie w ramach kontraktu) zmodernizować do nowszej wersji. Jedynym – choć znaczącym – sukcesem strony polskiej jest gwarancja wyposażenia starszej generacji Patriotów w cyfrowy i sieciowy system dowodzenia i kierowania IBCS. Odbędzie się to kosztem terminu dostaw, przesuniętego z zapowiadanego wcześniej przez Antoniego Macierewicza roku 2019 na 2022. Opóźnienie ma związek z poślizgiem we wdrażaniu IBCS w USA, Polska dostanie go jednak w tym samym terminie co Amerykanie, co jest precedensem.
Czy nasz system będzie taki jak w USA?
Ministerstwo chwali się, że uzyskało gwarancję, iż polski system Wisła będzie dokładnie taki, jaki w przyszłości wejdzie na uzbrojenie Wojsk Lądowych USA. Tyle że kluczowy dla amerykańskiego systemu radar dookólny wcale nie musi być nową konstrukcją Raytheona, o której zakupie mówi memorandum.
Pentagon ogłosił w zeszłym roku konkurencyjne postępowanie na modernizację radaru Patriota – idącą w podobnym kierunku co polskie wymogi – ale nadal oczekuje na zgłoszenia od przemysłu. Jest możliwe, choć obecnie nieprzesądzone, że konkurs wygra Raytheon i że „nowy radar” będzie wyłącznie głęboką modernizacją obecnego radaru Patriota. Polska jednak już zadeklarowała wejście do projektu, który stempla Pentagonu nie uzyskał.
Polski system nie będzie też mieć rakiety największego zasięgu GEM-T, bo Warszawa świadomie z niej zrezygnowała na rzecz nowocześniejszego i tańszego pocisku SkyCeptor, który potencjalnie mógłby powstawać całkowicie w Polsce. O ile oczywiście w toku negocjacji uda się uzyskać wymagany przez MON transfer technologii i offset.
Technologiczne bariery
Promowane przez resort jako „uzyskanie możliwości technologii do rakiet SkyCeptor i do radaru dookólnego” zapisy memorandum zawierają kilka zastrzeżeń, sygnalizujących, że pewności dostępu do tajemnic przemysłowych wcale nie ma. Dokument mówi o zamiarze przekazania niezbędnych technologii, ale „przy pełnym poszanowaniu praw i przepisów Stanów Zjednoczonych, w szczególności pozwoleń na transfer technologii, a także zgód i aprobat Kongresu”.
Te sformułowania obejmują np. zakazy wynikające z przepisów ITAR, wymuszające uzyskiwanie każdorazowych pozwoleń na transfer amerykańskich technologii, czy MTCR – wprost zakazujące obrotu technologiami rakietowymi umożliwiającymi budowę broni o parametrach przekraczających określone wielkości. W innym miejscu memorandum stanowi, że dostarczenie Polsce docelowego, zgodnego z polskimi wymaganiami systemu opartego o Patrioty będzie wymagało zgody „higher release authorities”, czyli właśnie odblokowania dostępu do technologii. Dokument nie przesądza jednak, czy taka zgoda zostanie wyrażona. Wręcz stwierdza, że jego zapisy nie są w żaden sposób wiążące, a wszelkie zapowiedzi dotyczące technologii sformułowane są w czasie przyszłym niedokonanym: „będą zmierzały”, „zamierza realizować”, „zamierzają przekazać”.
Kiedy docelowa Wisła?
To sprawia, że nie można jeszcze mówić o gwarancji zakupu systemu Wisła, przynajmniej w takiej postaci, jak go kilka lat temu opisało polskie wojsko i jaki został kierunkowo zatwierdzony decyzją poprzedniego rządu. Mimo trwających ponad dwa lata negocjacji do podpisania umowy na system w docelowej konfiguracji zostało jeszcze minimum półtora roku, bo Amerykanie będą w stanie przedstawić swoją propozycję dopiero do końca przyszłego roku.
Co istotne, memorandum nie wspomina nic o dacie dostawy docelowej Wisły. Stwierdza jedynie, że obecna konfiguracja dwóch baterii z IBCS będzie dostarczana od 2022 r. Jeśli przyjąć, że w mocy są terminy zapisane w naszym zamówieniu LoR, to pozostałe sześć baterii – wraz z radarem dookólnym, niskokosztowymi pociskami SkyCeptor – miałoby dotrzeć do Polski do roku 2026. Na zdrowy rozsądek wydaje się to niewykonalne, ale podobno cuda się zdarzają. Jeśli uwzględnić pożądany transfer technologii do polskiej zbrojeniówki, nieuniknione trudności z uruchomieniem nowoczesnej produkcji i możliwy wzrost kosztów – realniejszy jest termin końca trzeciej dekady XXI wieku.
Sukces czy nie?
Przedstawiciele MON argumentują, że i tak uzyskali sporo. Po pierwsze, kolejne i na wysokim szczeblu potwierdzenie gotowości wyposażenia Patriotów w system IBCS, prawdopodobnie w tym samym czasie, kiedy dostanie go US Army. Po drugie, zapis o przekazaniu – choć z prawnymi ograniczeniami – technologii radarowych i rakietowych. Jest szansa na to, że Polska otrzyma zdolność produkcji rakiety SkyCeptor od podstaw w kraju. Możliwe, że dostaniemy część nowoczesnej technologii radarowej, choć raczej nie całość produkcji aktywnych anten AESA opartych na azotku galu.
Memorandum wspomina, choć nie gwarantuje, 12 kluczowych obszarów offsetu. Najważniejsze, że po „szybkim” zakupie dwóch baterii zacznie się konkretna współpraca przemysłowa, która za kilka lat umożliwi wejście polskich zakładów w produkcję komponentów docelowego systemu – i co równie ważne – dostarczanie komponentów dla innych zagranicznych klientów Raytheona. W MON zdano sobie sprawę, że wynegocjowanie i zamówienie od Amerykanów systemu Wisła w jego docelowej postaci zajęłoby jeszcze długie miesiące. Nie bez znaczenia był sygnał woli politycznej, nowego otwarcia pod rządami administracji Donalda Trumpa i potwierdzenia determinacji Antoniego Macierewicza – tak wobec Waszyngtonu, jak w Polsce.
Zderzenie z rzeczywistością
Jest jednak oczywiste, że Polska musiała zaakceptować wydłużenie terminu dostaw i faktyczne obniżenie wymagań wobec systemu kupowanego z USA. Nawet jeśli dojdzie do realizacji drugiej fazy i zakupu docelowej konfiguracji systemu Wisła, zostaniemy z dwiema bateriami obecnej konfiguracji Patriotów, w tym z sektorowymi radarami. Ich modernizacja wypadła poza główny kontrakt, co było zapewne gorzką pigułką dla polskich negocjatorów.
Okazało się też, że system IBCS nie będzie dostępny tak szybko, jak chcieliśmy, jeszcze wiosną, a transfer technologii w żądanej przez nas skali jest nadal pod znakiem zapytania. Ostatecznie to nadal nie jest żadna umowa, a jedynie polityczna deklaracja jej zawarcia – i to rozbitej na dwa segmenty, między którymi może nastąpić wszystko. Polskie prawo komplikuje rzecz dodatkowo, narzuca bowiem obowiązek zawarcia porozumień offsetowych przed umową dostawy. Jak zrobić to do grudnia dla całości umowy, której drugiej części nie poznamy – jest wielką, na razie nieujawnioną, tajemnicą MON.
MAREK ŚWIERCZYŃSKI
