Spadek z 36. na 45. miejsce wśród 125 badanych państw zaliczyła Polska w prestiżowym rankingu jawności i transparentności budżetowej – Open Budget Survey 2023 (OBS 2023). „Świadczy to o relatywnym regresie i braku efektywnych działań na rzecz poprawy transparentności procedur budżetowych” – czytamy w raporcie.
Prowadzony od 2006 r. międzynarodowy program badawczy OBS służy kompleksowej ocenie narodowych systemów zarządzania finansami publicznymi z punktu widzenia przejrzystości i angażowania obywateli w procesy budżetowe. Mierzy dostęp obywateli do informacji i transparentności procedur budżetowych, poziom społecznej partycypacji i jakość instytucjonalnego nadzoru nad wydatkowaniem publicznych środków. Analizy służą m.in. przygotowaniu Open Budget Index – syntetycznego indeksu transparentności budżetowej stanowiącego podstawę międzynarodowych porównań, w tym także budowy rankingu krajów. Wyniki ogłaszane są co dwa lata.
Ostatnie dwa lata rządów PiS: „ograniczony dostęp do informacji budżetowej”
W ogłoszonej w środę w Waszyngtonie aktualnej edycji – OBS 2023 – znajdziemy faktyczną ocenę przejrzystości polskich finansów publicznych w ostatnich dwóch latach rządów PiS. Nie jest ona zbyt przychylna: nasz kraj znalazł się na 45 miejscu z 59 punktami na 100 możliwych, kwalifikując się do grupy krajów o ograniczonym dostępie do informacji budżetowej.
Choć zdobyta liczba punktów jest zbliżona do uzyskanej w poprzedniej edycji (60 pkt w OBS 2021), to odnotowany spadek o 9 miejsc w rankingu (36 pozycja OBS 2021), co świadczy o relatywnym regresie i braku efektywnych działań na rzecz poprawy transparentności procedur budżetowych w naszym kraju. W OBS 2019 Polska zajmowała miejsce 32.
Dla porównania:
- przeciętna światowa wartość indeksu wyniosła 45 pkt
- przeciętna wartość indeksu w krajach OECD to 67 pkt.
- przeciętna wartość indeksu w krajach Europy Zachodniej oraz w USA i Kanadzie to 71 pkt. (w ciągu dekady nieco spadła)
- przeciętna wartość indeksu w krajach Europy Wschodniej i Centralnej Azji to 58 pkt. (i w ostatniej dekadzie wzrosła)
- przeciętna wartość indeksu w krajach Wschodniej Azji, Pacyfiku oraz w Ameryce Łacińskiej wyniosła 51, zaś w południowej Azji – 34 (i znacząco spadła – jeszcze 8 lat temu było 46 pkt.)
- przeciętna wartość indeksu na Bliskim Wschodzie i w Afryce to 24.
Najlepszą globalną notę w kategorii przejrzystości budżetu uzyskała Gruzja (87 pkt.), wyprzedzając Nową Zelandię (87), Szwecję (85), RPA (83) i Mołdowę (81). Polskę wyraźnie wyprzedzili też m.in. Niemcy (76), Włosi (76), Francuzi (74), Słowacy (69), a nieznacznie – Czesi (62).
Polska tradycyjnie osiągnęła dobry wynik (82/100 pkt) w kategorii jakości instytucjonalnego nadzoru nad wydatkowaniem publicznych środków; de facto eksperci oceniają tu działalność sejmu i Najwyższej Izby Kontroli. Najlepszy wynik odnotowały w tym obszarze: Norwegia, Czechy i Korea Południowa, a Polska znalazła się na 8. miejscu razem z Francją i Szwecją.
W obszarze partycypacji społecznej w procesach budżetowych nasz kraj zdobył 20 pkt/100, czyli na poziomie Namibii i Sierra Leone, ale nie tak wiele niższym od przeciętnego w krajach OECD (24 – taki mają Czechy), a nieco wyższym od średniej globalnej (15). Tu liderem jest Korea Południowa (65), przed Nową Zelandią (55) i Wielką Brytanią (54).
Rekomendacje dla Polski
Ogłoszeniu wyników towarzyszą rekomendacje ekspertów dla poszczególnych krajów. W przypadku Polski zaleca się m.in.:
- opracowywanie i publikację tzw. Citizens Budget, czyli przystępnej dla obywateli wersji budżetu,
- publikację półrocznych sprawozdań z wykonania budżetu,
- dokonanie szeregu modyfikacji procedur budżetowych, skutkujących większą spójnością dokumentacji budżetowej,
- podjęcie działań na rzecz zwiększenia zakresu społecznej partycypacji w procedurach budżetowych.
Analitycy szczególnie rekomendują powołanie niezależnej instytucji fiskalnej, uznawanej obecnie za wyłaniający się standard, będący kluczowym elementem systemu zapewniania jakości procesów budżetowych, Miałby on odgrywać rolę „wartościowego, niezależnego i bezstronnego dostawcy informacji dla władzy wykonawczej i/lub parlamentu w trakcie procesów budżetowych”.
Szczegółowe rekomendacje dla poszczególnych władz w Polsce wyglądają tak:
[zalecenia dla Ministerstwa Finansów – MF, dla parlamentu – S, dla Najwyższej Izby Kontroli – NIK]
Jak czytamy w raporcie, „w celu uzyskania poprawy jakości procesów budżetowych rekomenduje się podjęcie następujących działań”:
w zakresie przejrzystości budżetowej:
- sporządzanie i publikację obywatelskiej wersji budżetu, tzw. Budżet Obywatelski (MF);
- publikację „Informacji o przebiegu wykonania budżetu państwa za I półrocze roku budżetowego” (MF);
- uwzględnienie w projekcie budżetu danych niefinansowych, określających niezbędne nakłady do poniesienia w roku budżetowym, prognozy dotyczące przyszłych zobowiązań rządu i długoterminowej stabilności finansowej. Dodatkowo należy podawać informacje na temat zobowiązań warunkowych, takich jak rządowe gwarancje kredytowe czy programy ubezpieczeniowe (MF);
- poprawę kompleksowości założeń budżetu państwa poprzez uzupełnienie istniejących prognoz makroekonomicznych o prognozy w zakresie kształtowania się stóp procentowych; przedstawianie szacunków całkowitych wydatków i dochodów oraz informacji o pożyczkach i długu rządowym w nadchodzącym roku budżetowym; oraz dodanie wieloletnich prognoz wydatków budżetowych (MF).
w zakresie partycypacji społecznej:
- wdrożenie pilotażowych mechanizmów monitorowania wykonania budżetu (MF);
- rozszerzenie mechanizmów partycypacji publicznej w procesie formułowania budżetu (MF);
- aktywną współpracę z organizacjami społecznymi reprezentującymi uboższe grupy społeczne i wykluczonych (MF);
- umożliwienie zainteresowanym organizacjom społeczeństwa obywatelskiego uczestnictwo w procedowaniu projektów budżetu w parlamencie (komisje sejmowe), przed ich zatwierdzeniem (S);
- umożliwienie zainteresowanym organizacjom społeczeństwa obywatelskiego uczestnictwo, z prawem głosu, w debacie dotyczącej analiz wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej przedstawianej przez NIK (S);
- ustanowienie formalnych mechanizmów udziału przedstawicieli organizacji obywatelskich w pracach kontrolnych (NIK).
w zakresie instytucjonalnego nadzorunad procesami budżetowymi:
- uczynienie przedmiotem debaty parlamentarnej projektów budżetu państwa, przed ich oficjalnym złożeniem przez rząd (S);
- systematyczną publikację, w tracie roku budżetowego, sprawozdań dotyczących analiz wykonywania budżetu przez właściwą komisją sejmową d/s budżetu (S);
- poddanie działań kontrolnych (audytorskich) NIK ocenie przez niezależną agencję.
Żródło: forsal.pl
