SKANDAL w wojsku! W tle mobbing i molestowanie żołnierek

Zarzut niedopełnienia obowiązków nie może dotyczyć spraw mało istotnych – uznał wojskowy prokurator i odmówił wszczęcia śledztwa w sprawie molestowania seksualnego i mobbingu żołnierek w krakowskiej Żandarmerii Wojskowej. Całkiem odmiennie potraktował jednak te sprawy cywilny wymiar sprawiedliwości.

To historia o tym, jak wojskowy prokurator por. Michał Jakubczyk łamiąc prawo i popełniając błędy proceduralne bronił oficera Żandarmerii Wojskowej płk. Sebastiana Kalisza, piętnując jednocześnie żołnierki, które były ofiarami mobbingu i molestowania seksualnego z jego strony.

Kiedy niektóre wątki tych spraw trafiły przed cywilny wymiar sprawiedliwości, zaczęły zapadać wyroki skazujące. Co widzieli cywilni sędziowie, a czego nie dostrzegł wojskowy prokurator?

1.

Jesienią 2017 r. dziennikarze Onetu opublikowali serię tekstów o molestowaniu i mobbingu w Żandarmerii Wojskowej. Dwa z nich dotyczyły oddziału w Krakowie.

W pierwszym, „Szeregowa Ewa wyrzucona z żandarmerii za ciążę”, opisaliśmy historię żołnierki, która zimą 2017 r. pojechała na szkolenie żandarmerii. Tam dowiedziała się, że jest w ciąży. Dowódca kursu nie odesłał jej jednak do domu. Przez dwa tygodnie szer. Ewa stała na mrozie i przyglądała się ćwiczeniom. Mogła stracić dziecko.

Seria zdarzeń, które nastąpiły później, spowodowała, że wyrzucono ją z wojska. Szer. Ewa opowiedziała nam o bałaganie, łamaniu procedur i mobbingu w krakowskim oddziale ŻW.

Drugi materiał, „Mobbing i molestowanie w żandarmerii. Ostatnia sprawa podporucznik Marii”, dotyczył oficer żandarmerii w Krakowie. Ta była policjantka wydziału kryminalnego Komendy Wojewódzkiej Policji z Wrocławia do żandarmerii trafiła w 2011 r. Jak sama mówi, do Krakowa przyjechała za mężem, też policjantem. Ppor. Maria zaczęła służbę w wydziale kryminalnym ŻW i od razu zaczęła odnosić tam duże sukcesy.

Zdolną kobietą zainteresował się komendant oddziału, płk Kalisz. Szybko zaczął skracać dystans, przeszedł z podwładną na „ty”, publicznie ją adorował. Przynosił do pracy kanapki dla ppor. Marii, wręczył jej telefon na kartę do prywatnych rozmów, jeździł za nią do ośrodków wypoczynkowych, gdzie przebywała z córką i teściową. Trzykrotnie próbował doprowadzić ją do zbliżeń fizycznych.

Ppor. Maria na początku próbowała ignorować i bagatelizować zachowanie przełożonego. Potem zaczęła stanowczo odpierać jego zaloty. Komendant jednak nie odpuszczał.

2.

Po kilku latach w żandarmerii ppor. Maria podupadła na zdrowiu. Lekarze stwierdzili u niej stwardnienie rozsiane. Na to nałożyło się – jak sama twierdzi – nachalne molestowanie ze strony płk. Kalisza, który zaczął ingerować w jej życie prywatne.

Pułkownik – przypomina sobie żołnierka – oświadczył, że dostarczy jej dowodów na zdradę męża. Nie wiedziała, że zaczął go śledzić. Jeździł za policjantem, podrzucił mu do auta telefon z geolokalizatorem.

Przyparta do muru ppor. Maria stanowczo poinformowała płk. Kalisza, że o molestowaniu seksualnym powiadomi przełożonych z Komendy Głównej Żandarmerii Wojskowej. Po raz pierwszy też o wszystkim powiedziała mężowi. Razem pojechali do Warszawy.

Tam Maria spotkała się z gen. Robertem Jędrychowskim, zastępcą komendanta głównego ŻW i poprosiła go o pomoc. Od tego momentu zaczęły się jej problemy natury zawodowej. Dowódcy przenieśli ją do innego wydziału, pominęli w awansie służbowym, obniżyli coroczną ocenę, obcięli dodatek służbowy, wszczęli postępowanie dyscyplinarne, a na koniec wyrzucili z wojska.

3.

Kiedy jesienią 2017 r. wysłaliśmy do Żandarmerii Wojskowej pytania dotyczące tej historii, płk Sebastian Kalisz został zdjęty ze stanowiska i przeniesiony do rezerwy kadrowej. Jak poinformowało nas wówczas Ministerstwo Obrony Narodowej, pułkownik miał w niej przebywać „do wyjaśnienia zarzutów”. Do dzisiejszego dnia nie został on przywrócony do służby i nadal pozostaje w rezerwie kadrowej.

Do „wyjaśniania zarzutów” wobec pułkownika wyznaczono 39-letniego prokuratora wojskowego z Prokuratury Rejonowej w Lublinie, wówczas podporucznika, obecnie porucznika Michała Jakubczyka. Po tekstach Onetu o szer. Ewie i ppor. Marii, w grudniu 2017 r. z własnej inicjatywy podjął czynności sprawdzające. Połączył historie obu żołnierek w jedną sprawę. Czy mógł to zrobić?

– Nie było powodów, aby te sprawy łączyć. Prokurator popełnił błąd. Obie sprawy należało traktować oddzielnie – podkreśla Krzysztof Parchimowicz, szef niezależnego stowarzyszenia prokuratorów Lex Super Omnia.

Podobnego zdania jest prof. Andrzej Zoll, były prezes Trybunału Konstytucyjnego. – Połączenie tych dwóch spraw w jedną było zupełnie bezpodstawne. Mamy różnych pokrzywdzonych i różnych sprawców. Prokurator popełnił błąd – powiedział profesor Zoll.

To nie jedyny błąd prokuratora. W prowadzonym przez niego postępowaniu jedną z kobiet, ppor. Marię, należało potraktować jak potencjalną ofiarę molestowania seksualnego, co oznacza, że powinna zostać przesłuchana przez sąd, a nie prokuratora.

Prokurator Jakubczyk zignorował jednak ten przepis i zachował się dokładnie tak, jak inny prokurator wojskowy, płk Jan Zarosa, który bezprawnie przesłuchiwał przez 11 godzin kapral Karolinę Marchlewską. Żołnierka miała paść ofiarą molestowania seksualnego ze strony przełożonego w Mazowieckiem Oddziale Żandarmerii Wojskowej. O tamtej sprawie informowaliśmy w materiale „Ofiara molestowania: oprawcy w mundurach nie ponoszą konsekwencji”.

– Zwykłego obywatela nieznajomość prawa nie usprawiedliwia, a co dopiero prawnika, prokuratora. Jeśli nie umie czytać przepisów, to niech się nauczy. To przecież nie jest jakaś wyższa filozofia, by wiedzieć, kto i jak ma człowieka przesłuchiwać – komentuje prof. Małgorzata Fuszara, prawniczka, była pełnomocnik rządu ds. równego traktowania.

4.

Por. Jakubczyk prowadził czynności sprawdzające wobec dwóch żołnierek z Krakowa aż przez 8 miesięcy. Tym samym znowu naruszył przepisy, ponieważ zgodnie z prawem takie postępowanie powinno trwać nie dłużej niż 30 dni.

Okazuje się, że w tym czasie oprócz przesłuchania pokrzywdzonych, zlecił Żandarmerii Wojskowej rozpytanie kilku jej funkcjonariuszy. Tyle że wszyscy byli przepytywani bez uprzedzenia o odpowiedzialności karnej. – Mogli więc powiedzieć wszystko i nikt tego nie weryfikował – mówi ppor. Maria.

W ciągu 8 miesięcy wojskowy prokurator Jakubczyk nie przesłuchał nawet głównego bohatera wydarzeń w krakowskiej żandarmerii, płk. Kalisza. Jak poinformował nas rzecznik Prokuratury Okręgowej w Warszawie Łukasz Łapczyński, zamiast przesłuchania „do akt postępowania dołączono materiały, w tym treści wiadomości sms z innego postępowania”.

Chodzi o postępowanie z zawiadomienia płk. Kalisza, który zarzucał ppor. Marii pomówienie. Akta te jednak w żaden sposób nie odnosiły się do sprawy szer. Ewy.

– Takie lekceważenie i łamanie prawa przez prokuratora wojskowego jest w mojej ocenie próbą zamiecenia sprawy pod dywan – mówi prof. Monika Pałatek z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego.

Rzeczywiście, por. Jakubczyk w badanych przez siebie sprawach mobbingu dwóch żołnierek i molestowania seksualnego jednej z nich przestępstwa się nie doszukał. 13 czerwca 2018 r. odmówił wszczęcia śledztwa.

– Gdyby był zainteresowany dogłębnym wyjaśnieniem tego, kto mówi prawdę, a kto kłamie, to logicznym byłoby wszczęcie przez niego śledztwa, powołanie biegłych i przeprowadzenie postępowania dowodowego – mówi Karolina Gorczyca-Barszczewska, mecenas ppor. Marii. – Brak szeroko zakrojonego postępowania dowodowego i tak długi czas prowadzenia samego postępowania sprawdzającego może sugerować, że wojskowi prokuratorzy albo działali w tej sprawie wyjątkowo nieudolnie, albo nie chcieli znaleźć dowodów potwierdzających inną tezę niż tę, którą sobie założyli – uważa mec. Gorczyca-Barszczewska.

Z tą oceną zgadza się prof. Fuszara, była pełnomocnik rządu ds. równego traktowania. – Brak pełnego śledztwa, ograniczanie działań do minimum, przedłużanie czasu postępowania jest co najmniej znakiem, że prokurator nie chce pomóc osobom pokrzywdzonym. A przecież nie jest on od chronienia sprawców in spe, tylko od sprawdzenia, czy oskarżenie jest zasadne. Nie można tego jednak sprawdzić, przesłuchując tylko jedną stronę i oglądając papierowe akta. Nie dołożono minimum wysiłku, by sprawę wyjaśnić – podkreśla.

5.

Prok. Jakubczyk prześledził przebieg służby ppor. Marii w ŻW w Krakowie. Ustalił, że płk Kalisz rzeczywiście wchodził w zbyt zażyłe relacje z podwładną. W jego ocenie odbywało się to jednak za obopólną zgodą. Dlatego, co stwierdził w uzasadnieniu o odmowie wszczęcia śledztwa, nie doszło ani do przekroczenia uprawnień, ani molestowania seksualnego.

Prok. Jakubczyk przyznał, że gdy żołnierka zerwała relacje z płk. Kaliszem i o swoich problemach poinformowała Komendę Główną ŻW, jej przełożony kazał ją przenieść na inne stanowisko, wszczął postępowanie dyscyplinarne i obciął jej dodatek służbowy.

Tych działań prokurator jednak nie powiązał z mobbingiem. Tłumaczył je procedurami i zasadami służby wojskowej. Mobbingu nie doszukał się również w rozkazie zwolnienia ppor. Marii z wojska. Jego zdaniem było to związane z pogorszeniem się stanu zdrowia żołnierki.

6.

Prok. Jakubczyk w uzasadnieniu o odmowie wszczęcia śledztwa zauważył, że płk Kalisz inwigilował męża żołnierki. Tu jednak też nie doszukał się przestępstwa. Ale ten wątek sprawy miał swój ciąg dalszy przed cywilnym wymiarem sprawiedliwości.

Wiosną 2018 r. mąż ppor. Marii w Sądzie Okręgowym w Krakowie złożył przeciwko płk. Kaliszowi pozew cywilny o naruszenie dóbr osobistych. Wyrok zapadł niedawno, 7 czerwca 2019 r.

Cywilny sąd orzekł, że płk Kalisz ma przeprosić policjanta za to, że „w sposób nieuprawniony i bezprawny podejmował działania naruszające jego dobra osobiste w szczególności jego dobre imię, prawo do intymności, prywatności i daleko idącą ingerencję w jego sferę życia prywatnego oraz jego inwigilację polegającą m.in. na śledzeniu, obserwacji oraz zamieszczaniu urządzeń umożliwiających jego geolokalizację”. Pułkownik ma wpłacić na rzecz policjanta pewną kwotę pieniędzy jako zadośćuczynienie.

Cywilny sąd stwierdził też, że działania płk. Kalisza podejmowane wobec męża ppor. Marii były bezprawnie i kwalifikują się do rozstrzygnięć w postępowaniach karnych. Wyrok jest nieprawomocny.

7.

Wróćmy do wątku szer. Ewy, która o mało nie straciła dziecka podczas szkolenia żandarmerii. Kilka dni temu zadzwoniliśmy do niej i zapytaliśmy, czy wie, co dzieje się w sprawach, w których występuje jako pokrzywdzona.

– Jedną, tę, którą wytoczyłam w sądzie cywilnym o bezprawne wyrzucenie mnie z wojska, na razie wygrałam, choć to jeszcze nie jest koniec. Ale w drugiej, w której przesłuchiwał mnie prokurator Jakubczyk, nie wiem, co się dzieje – odpowiedziała.

– Nie dostała pani decyzji o odmowie wszczęcia śledztwa?

– Nie. Nie, dostałam żadnego pisma – powiedziała zdziwiona. – Ta sprawa naprawdę została umorzona? – dopytywała nas.

Zapytaliśmy więc Łukasza Łapczyńskiego, rzecznika Prokuratury Okręgowej w Warszawie, dlaczego szer. Ewa nie została powiadomiona o efektach postępowania. „Decyzja (…) została wysłana pokrzywdzonym oraz pełnomocnikowi [ppor. Marii] niezwłocznie po wydaniu postanowienia” – napisał Łapczyński.

– Nie wiem na jaki adres wysłano pismo. Ja go nie dostałam – zarzekała się szer. Ewa i podkreśliła, że o decyzji prokuratora Jakubczyka dowiedziała się od nas.

– Jeśli zawiadomienie nie zostało dostarczone prawidłowo, to decyzja prokuratora jest nieprawomocna – komentuje prokurator Parchimowicz. A prof. Zoll zauważa, że prokuratura odebrała pokrzywdzonej prawo do odwołania się. – Te błędy prokuratora powinny być podstawą do wznowienia postępowań – podkreśla prof. Zoll.

8.

Pod koniec czerwca 2017 r., po urodzeniu dziecka, szer. Ewa otrzymała pismo, że żandarmeria nie przedłuży z nią kontraktu. Podpisał je komendant oddziału w Krakowie, płk Sebastian Kalisz. Z tego pisma żołnierka dowiedziała się, że jej dowódcy wystawili jej opinię negatywną, choć wcześniej oceniali na czwórki.

Szer. Ewa w lipcu napisała odwołanie do gen. Tomasza Połucha, Komendanta Głównego Żandarmerii Wojskowej. Dołączyła też dokumenty z przebiegu swojej służby, między innymi dzienniki z ocenami. Chciała udowodnić, że była dobrym żołnierzem. Wskazała na błędy i fałszerstwa w dokumentacji z przebiegu swojej służby. Podała również, że prawdziwym powodem wyrzucenia jej z wojska było to, że zaszła w ciążę i urodziła dziecko.

Gen. Połuch podtrzymał decyzję płk. Kalisza.

Co ciekawe, w trakcie przygotowywania tekstu przez dziennikarzy Onetu o szer. Ewie, zadzwonił do niej płk Kalisz. Prosił ją, by wróciła do służby, ponieważ zmienił zdanie i zamierza jednak podpisać z nią kontrakt.

Szer. Ewa nie skorzystała z tej z zaskakującej propozycji, obawiając się, że po powrocie do służby spotkają ją jeszcze większe szykany.

9.

Żołnierka skierowała jednak skargę do sądu cywilnego o bezprawne wyrzucenie jej z wojska. W październiku 2018 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uchylił decyzję gen. Tomasza Połucha o zwolnieniu szer. Ewy i nakazał żandarmerii ponowne odniesienie się do sprawy.

Komenda Główna ŻW musi jeszcze raz ustosunkować się do działań, jakie podejmował wobec szer. Ewy pułkownik Kalisz. Formacja została też zobowiązana przez sąd do udowodnienia, że negatywne zaopiniowanie żołnierki i nieprzedłużenie kontraktu było zasadne.

10.

Por. Jakubczyk nie miał jednak wątpliwości. W jego ocenie słusznie nie przedłużono z szer. Ewą kontraktu. Mało tego – zdaniem prokuratora wojskowego – nawet jeśli przy podejmowaniu tej decyzji przełożeni popełnili błędy, czy złamali prawo, to, jak pisze: „nie każde bowiem przekroczenie uprawnień, czy niedopełnienie obowiązków stanowi ipso iure przestępstwo”.

W uzasadnieniu dodał, że od urzędnika czy funkcjonariusza publicznego nie można wymagać, by był nieomylny, a „niedopełnienie obowiązków nie może dotyczyć spraw mało istotnych”.

– Wygląda więc na to, że dla wojskowego prokuratora mobbing i molestowanie seksualne kobiet w Żandarmerii Wojskowej to sprawy mało istotne, za które oficer żandarmerii, komendant oddziału w Krakowie nie powinien być pociągnięty do odpowiedzialności – mówi kmdr Bożena Szubińska, była pełnomocniczka Rady ds. Kobiet w Wojsku.

11.

Szer. Ewa nie wiedziała o odmowie wszczęcia śledztwa, dlatego nie mogła się od decyzji prokuratora odwołać. Zażalenie złożyła za to ppor. Maria. Rozpatrywał je płk Tomasz Krajewski z Wojskowego Sądu Okręgowego w Warszawie. Utrzymał on w mocy postanowienie prokuratora, por. Jakubczyka.

Zdaniem sędziego wojskowego, nie było wątpliwości, że relacje łączące komendanta krakowskiego oddziału ŻW z ppor. Marią „daleko wybiegają poza relacje służbowe, jakie winny łączyć przełożonego z podwładną”. Jednak, jego zdaniem, relacje te – w świetle zgromadzonego materiału, którego jednak nie zbadał żaden biegły – były przez podwładną „co najmniej akceptowane”.

– Prawnicze środowisko wojskowe to bardzo wąska grupa osób, którzy się znają i popierają. Blisko współpracują też z Żandarmerią Wojskową. Ta zażyłość stanowi problem dla rzetelnego wyjaśnienia nieprawidłowości, zwłaszcza takich, które miały miejsce w obrębie tej wąskiej grupy – uważa Krzysztof Parchimowicz.

12.

Postanowienie prokuratora Jakubczyka o odmowie wszczęcia śledztwa wraz z uzasadnieniem, którego jako pokrzywdzona nie otrzymała szer. Ewa, dostała za to Komenda Główna Żandarmerii Wojskowej, choć nie była stroną w sprawie. Dlaczego?

„Złożyła wniosek o udostępnienie decyzji kończącej postępowanie na potrzeby postępowania skargowego prowadzonego z udziałem KGŻW przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym” – odpisał rzecznik Prokuratury Okręgowej w Warszawie Łukasz Łapczyński. Dodał, że por. Jakubczyk wydał na to zgodę.

Dokumentem o odmowie wszczęcia śledztwa w sprawie molestowania i mobbingu oraz decyzją sądu wojskowego dysponuje również płk Kalisz. Skąd o tym wiemy? Otóż były komendant ŻW z Krakowa załącza te dokumenty do różnych postępowań sądowych, które toczą się przeciwko niemu lub które on wytacza innym osobom.

Kilka dni temu ppor. Maria dostała pismo z sądu, że płk Kalisz, podpierając się właśnie tą decyzją wojskowego wymiaru sprawiedliwości, oskarżył ją o zniesławienie. Najciekawszy jest powód. Otóż ppor. Maria miała zniesławić byłego komendanta tym, że o molestowaniu i mobbingu poinformowała zastępcę komendanta głównego ŻW gen. Roberta Jędrychowskiego i poprosiła go o pomoc. Tyle że przepisy wojskowe zalecają właśnie taką ścieżkę zgłaszania tego typu przestępstw.

– Procedury antymobbingowe w moim przypadku zafunkcjonowały tak, że zgłaszając sprawę wyższemu przełożonemu naraziłam się na proces o zniesławienie. Taki stan rzeczy jest też pokłosiem proceduralnych błędów i decyzji wojskowego wymiaru sprawiedliwości – mówi ppor. Maria. – Nie dziwi więc, że tak mało spraw zgłaszają kobiety służące w armii. Wiedzą, że zamiast pomocy, spotkają je szykany, nękanie a na koniec wyrzucenie ze służby. Ich oprawcy najczęściej nie ponoszą kary lub są przenoszeni na inne stanowiska.

Na problem braku procedur i niewystarczającej ochrony osób, które zgłosiły mobbing lub molestowanie seksualne w armii zwraca też uwagę ostatni raport Rzecznika Praw Obywatelskich.

PAWEŁ ŁAWIŃSKI, EDYTA ŻEMŁA, MARCIN WYRWAŁ, ONET.PL