Jak sprzedawca ogrodowych grillów wcisnął wojsku chińskie kompasy

Wojska Obrony Terytorialnej zamówiły dla swoich żołnierzy tysiące profesjonalnych kompasów. Zamiast nich dostały niskiej jakości chińskie urządzenia dostępne na azjatyckich portalach aukcyjnych. Przetarg zorganizowała jednostka wojsk specjalnych Nil. Żołnierze mówią, że to, co dostali, to „plastikowe g…”. Nil nie widzi problemu, a dowództwo WOT nabiera wody w usta. Sprawę bada prokuratura wojskowa.

Wojska Obrony Terytorialnej (WOT) utworzone w 2017 r. przez ówczesnego ministra obrony Antoniego Macierewicza, dziś liczą prawie 28 tys. żołnierzy. W większości są to ochotnicy. Zarówno dla byłego, jak i obecnego szefa resortu obrony Mariusz Błaszczaka, są one oczkiem w głowie, dlatego wydatki na WOT co roku przekraczają 0,5 mld zł. Żołnierze wciąż jednak borykają się z poważnymi brakami sprzętowymi na wielu, nawet najbardziej podstawowych poziomach.

Jak twierdzą nasi rozmówcy, dowódcy WOT proszą żołnierzy o przychodzenie na ćwiczenia z prywatnym sprzętem, m.in. kompasami czy latarkami. Niektórzy z nich odmawiają, twierdząc, że czego wojsko nie dało, tego nie ma prawa wymagać. Inni przynoszą swój sprzęt. Zdarza się więc, że żołnierze ćwiczą bez wymaganego sprzętu. W rozmowach z Onetem mówią, że czasem przypominają bardziej partyzantkę niż regularne wojsko. Trudno się więc dziwić, że wojsko chce te braki szybko uzupełnić.

Kompas „kopiuj-wklej”

Jest lipiec 2019 r. Jednostka specjalna Nil z Krakowa ogłasza przetarg na zakup kompasów dla Wojsk Obrony Terytorialnej. Chodzi o 5 tys. sztuk z opcją powiększenia tej liczby do 7,5 tys. sztuk. W końcu staje aż na 12,5 tys. kompasów.

Nie chodzi jednak o pierwsze lepsze kompasy, ale takie, które spełniają najwyższe wojskowe standardy. Wśród ponad 20 wymogów znajdują się m.in. luminescencyjne oznakowanie typu GITD widoczne w ciemności do 4 godzin, wypełnienie cieczą, która zapobiega nadmiernym drganiom igły magnesu, wysoka klasa szczelności i co najważniejsze – margines błędu pomiaru nie większy niż 1 stopień.

Na ten sprzęt wojsko zamierza przeznaczyć 3,75 mln zł. Ceny za solidny kompas oscylują w granicach od 165 do 400 zł za sztukę, zatem wartość kontraktu odpowiada rynkowym cenom tego typu sprzętu.

Do przetargu na kompasy dla WOT staje dwóch oferentów. Pierwszy, to działająca od 2007 r. firma, która zajmuje się dostawą sprzętu wysokościowo-ratowniczego, m.in. dla wojska i innych służb mundurowych. Wystawia do przetargu sprawdzone kompasy szwedzkiej firmy Silva z typowo wojskowej linii.

Drugi oferent to firma Royal-Poland.pl Michał Stępień ze Zwolenia pod Radomiem, która według Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej powstała w 2015 r. Zgodnie z jej hasłem promocyjnym, sprzedaje „wszystko dla domu i ogrodu”. W jej ofercie znajdują się takie akcesoria ogrodnicze jak grille, trampoliny, kompostowniki, taczki ogrodowe…

Pod koniec sierpnia 2019 r. prowadząca przetarg JW Nil otwiera oferty. Firma oferująca szwedzkie kompasy Silva proponuje cenę 3,5 mln zł za 12,5 tys. kompasów. Jest to o 250 tys. zł niższa kwota od tej, jaką na zakup tego sprzętu chce przeznaczyć wojsko.

Miażdżąco przebija ją jednak oferta sprzedawcy grillów i trampolin. Jego cena za 12,5 tys. kompasów dla WOT to zaledwie 769 tys. zł. Na pierwszy rzut oka kwota ta jest znakomitą informacją dla podatnika, który zaoszczędzi na transakcji miliony złotych. Tylko czy za tak niską cenę da się kupić sprzęt o wyśrubowanych wojskowych parametrach?

Przeliczając wartość oferty na cenę jednego kompasu, łatwo obliczyć, że wynosi ona 60 zł, czyli o ponad 100 zł mniej niż kosztują najtańsze wojskowe urządzenia oferowane na rynku. Czyżby właściciel firmy ze Zwolenia postanowił dopłacić do tego interesu parę milionów złotych?

Wystarczy jednak kilka kliknięć w internecie, aby zorientować się, że oferowany przez Royal-Poland.pl kompas nie jest profesjonalnym sprzętem, a zwykłym cywilnym urządzeniem, które każdy może kupić na chińskich serwisach aukcyjnych za kilka dolarów. Okazuje się też, że zaproponowane wojsku kompasy to produkt o nazwie DC45-6E chińskiej firmy Zhejiang Compass Instrument Co Ltd, która nie ma nawet własnej strony internetowej.

Na azjatyckim portalu aukcyjnym Alibaba przy zakupie powyżej 500 sztuk można nabyć taki kompas w jednostkowej cenie od 0,30 do 1,20 dol. Firma ze Zwolenia kupowała 12,5 tys. kompasów, więc cena musiała być bliższa tej pierwszej wartości, a zatem w przeliczeniu na polską walutę 1,20 zł za sztukę. Gdyby jednak przyjąć nawet tę wyższą wartość, to pojedynczy kompas kosztowałby sprzedawcę sprzętu ogrodowego 4,70 zł. Nietrudno obliczyć, że w ten sposób zainwestowałby w zakup na serwisie aukcyjnym od 15 tys. zł do 58 tys. zł netto, a sprzedając go wojsku za 769 tys. zł, zarobiłby na tym od 566 tys. do 610 tys. zł.

Wato dodać, że firma ze Zwolenia nie zajmowała się wcześniej sprzedażą kompasów. Chińskie urządzenia umieściła w swojej ofercie wśród ofert grabi, szpadli i wiader już po ogłoszeniu przetargu przez JW Nil.

– Jeśli w ofercie danej firmy pojawia się sprzęt, kiedy organizowany jest przetarg dla wojska, to musi to budzić wątpliwości. W dodatku jeśli w takim przetargu kupuje się dla żołnierzy chińszczyznę wątpliwej jakości, to wszystko jest mało profesjonalne. Pytania o to, czy przetarg odbył się zgodnie z wojskowymi procedurami, nasuwają się tu same i powinny zostać zbadane przez odpowiednie instytucje, jak Żandarmeria Wojskowa i prokuratura – uważa gen. Waldemar Skrzypczak, był dowódca Wojsk Lądowych i były wiceminister obrony.

Co ciekawe, na stronie swojego sklepu obok zdjęcia chińskiego kompasu sprzedawca nie zamieścił jego oryginalnej specyfikacji, lecz wkleił wprost wojskową z zamówienia. Nie koryguje nawet błędów gramatycznych zamieszczonych w wojskowym tekście. „Lusterko i szczerbinka ułatwiająca wyznaczenie azymut” [zamiast „azymutu”]; „wypełnienie cieczą, które zapobiegają nadmiernym drganiom igły magnesu” [zamiast „która zapobiega”] – sformułowania takie znajdziemy zarówno w oryginalnej, wojskowej specyfikacji przetargowej, jak i tej na stronie firmy ze Zwolenia.

Precyzyjny jak kompas WOT

Kompasowa chińszczyzna nijak się ma jednak do profesjonalnego wojskowego sprzętu. Wbrew przeklejonej ze stron JW Nil specyfikacji, nie spełnia ona podstawowych wymogów wojska.

Najbardziej istotnym elementem wojskowego kompasu jest jego precyzja. JW Nil zaznaczyła, że odchylenie od wskazanego kierunku może wynosić na kompasie co najwyżej 1 stopień. Tymczasem sam chiński producent podaje, że w jego kompasie takie odchylenie wynosi do 2 stopni. Podczas 10-kilometrowego marszu daje to różnicę kilkuset metrów. – Z tak precyzyjnym kompasem można niechcący znaleźć się po drugiej stronie granicy państwa – komentuje wojskowy.

– Dla żołnierza, który prowadzi działania nieregularne, gdzieś w lesie, zawłaszcza jeśli jest to teren nieznany, kompas jest kluczowym narzędziem ustalania swojej pozycji i nawigacji. Jeżeli nie trzyma parametrów i nie wskazuje odpowiednich kierunków, to będziemy po prostu kręcić się po tym lesie w koło – mówi płk Piotr Gąstał, były dowódca jednostki specjalnej GROM.

Ta rozbieżność dyskwalifikuje więc chiński kompas z użycia w wojsku. Jednak różnic między wymogami armii a parametrami sprzętu jest więcej. Waga kompasu powinna wahać się w granicach 80-120 g, a ten kupiony od firmy ze Zwolenia waży 70,6 g. – To oznacza, że został wykonany z najtańszych, a co za tym idzie najlżejszych materiałów – wyjaśnia osoba z branży.

– Plastikowe kompasy kupuje się dzieciom do przedszkola, a żołnierzom kupuje się profesjonalne i trwałe urządzenia. Wolą podatników jest to, by polski żołnierz miał sprzęt najwyższej jakości – uważa gen. Skrzypczak.

Wojsko wymaga też, aby luminescencyjne podziałki na kompasie były widoczne w ciemności do 4 godzin. Chińska specyfikacja wspomina tylko, że podziałki są widoczne w nocy, ale nie wiadomo, przez ile czasu. – Szwedzki kompas jest atestowany i podziałki faktycznie widać przez 4 godziny. Ten chiński nie wytrzymuje nawet 30 minut. Nie muszę mówić, jak to się przekłada na skuteczność kompasu podczas wielogodzinnych działań nocnych – opowiada nam osoba, która sprawdzała oba kompasy.

Wojsko precyzyjnie określa również wymaganą klasę szczelności kompasu: to IP 67, która zapewnia urządzeniu całkowitą odporność na pył oraz umożliwia użytkownikowi pływanie z nim. Chiński producent pisze jedynie, że kompas jest wodoszczelny.

Żołnierze JW Nil powinni, po sprawdzeniu sprzętu, wytknąć sprzedawcy grillów wady kompasu, tym bardziej że jednym z warunków przetargu było złożenie w jednostce karty katalogowej ze specyfikacją sprzętu. Powinni się też zorientować, że karta katalogowa złożona przez firmę ze Zwolenia jest przeklejoną metodą „kopiuj-wklej” specyfikacją przedstawioną przez jednostkę. Tym bardziej że już po otwarciu ofert konkurent przetargowy firmy ogrodniczej pisze do JW Nil list, w którym to wszystko opisuje.

Nic takiego się nie dzieje. 26 września 2019 r. JW Nil publikuje informację o wyborze najkorzystniejszej oferty. Wygrywa chiński kompas od firmy Royal–Poland.pl Michał Stępień. W zakresie spełnienia wymogów specyfikacyjnych dostaje 100 punktów. Także kryterium cenowe spełnia w 100 procentach.

Konkurenci przecierają oczy ze zdumienia. Czyżby wady chińskiego kompasu umknęły żołnierzom JW Nil? Piszą kolejne pisma – tym razem nie tylko do organizatora przetargu, ale także do WOT, których żołnierze mają być użytkownikami kompasów. Informacja na ten temat trafia też do Żandarmerii Wojskowej. Żaden z adresatów nie odpisuje.

Jest bubel, nie ma winnego

Tymczasem kompasy od sprzedawcy ogrodowych grillów dostają żołnierze WOT. – W jednostce, którą znam, przełożeni od razu sugerują żołnierzom, żeby zaopatrzyli się we własne kompasy, bo te, które dostają na wyposażenie, się nie nadają – mówi nam osoba ze środowiska WOT.

Inny żołnierz WOT na pytanie o to, jaki ma kompas, odpowiada: „Zwykłe g… plastikowe bez nazwy”.

Rzecznik JW Nil mjr Adam Tupaj, z dziewięciu pytań, jakie do niego wysyłamy, odpowiada na jedno. W krótkim e-mailu informuje nas, że „Michał Stępień złożył wszelkie wymagane dokumenty określone w dokumentacji przetargowej, a ich zakres i sposób przygotowania odpowiadał treści SIWZ [Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia, czyli wymagań wojska dotyczących kompasu]”.

Major nie odpowiada jednak na pytanie, czy sprawdzono zwycięski kompas pod względem deklarowanych przez oferenta parametrów. Informuje nas tylko, że treść dokumentów odpowiada wojskowym wymogom.

– Po zakupieniu sprzętu robi się jego odbiór wojskowy. Wtedy sprzęt powinien być sprawdzany pod względem zgodności ze specyfikacją i parametrami. Sprawdzeniu podlega też to, gdzie został wyprodukowany, kto go kupował oraz dostarczył armii. Jeśli dany sprzęt nie spełnia parametrów, to wojsko powinno zerwać umowę – wyjaśnia płk Gąstał.

Zapytaliśmy JW Nil, czy zdawała sobie sprawę z tego, że oferta firmy została przeklejona z wojskowej specyfikacji? Odpowiedzi na to pytanie nie otrzymaliśmy, mjr Tupaj odesłał nas po nią do strony internetowej producenta.

Zapytaliśmy też jednostkę, czy zakupione kompasy odpowiadają wojskowym wymaganiom, jak margines błędu 1 stopień, waga 80-120 g, oznakowanie świecące w ciemności do 4 godzin czy klasa szczelności IP 67. W tej kwestii mjr Tupaj także odesłał nas do sprzedawcy, jakby to sprzedawca, a nie kupujący miał wiarygodnie ocenić jakość kupionego produktu.

Znacznie ostrożniej do sprawy kompasów podchodzi użytkownik – dowództwo Wojsk Obrony Terytorialnej. Odmówiło nam ono odpowiedzi na pytania, zasłaniając się śledztwem Żandarmerii Wojskowej prowadzonym pod nadzorem Prokuratury Okręgowej w Krakowie. „Sprawa jest w toku, dlatego w tym zakresie jestem zmuszony odesłać Pana Redaktora do wskazanej Prokuratury” – napisał rzecznik WOT płk Marek Pietrzak.

Rzeczywiście, żandarmeria pod nadzorem krakowskiej prokuratury prowadzi w sprawie kompasów śledztwo z zakresu przestępstw przeciwko mieniu. Potwierdził nam to rzecznik ŻW ppłk Artur Karpienko.

– Pismo w tej sprawie wysłaliśmy do żandarmerii w listopadzie 2019 r. i od tamtej pory nie dostaliśmy od tej instytucji żadnego wezwania na przesłuchanie, a o tym, że żandarmeria w ogóle prowadzi jakieś śledztwo, dowiadujemy się od dziennikarzy Onetu – mówi nam autor pisma z konkurencyjnej wobec sprzedawcy grillów firmy.

„Postępowanie prowadzone jest w sprawie, a nie przeciwko jakiejkolwiek osobie” – informuje nas rzecznik nadzorującej śledztwo Prokuratury Okręgowej w Krakowie Janusz Hnatko, odmawiając bliższych informacji na ten temat.

Adam Suliga nie jest już prezesem Fabryki Broni w Radomiu. Onet informował o kumoterstwie za jego kadencji

Sprzedawca ściśle tajny

Aby dowiedzieć się o szczegóły przetargu dla wojska, zadzwoniliśmy do firmy Royal-Poland.pl Michał Stępień. Kiedy się przedstawiliśmy i powiedzieliśmy, dlaczego dzwonimy, anonimowa osoba po drugiej stronie poinformowała nas, że szef raczej nie będzie zainteresowany rozmową. Jednak obiecała, że przekaże mu naszą prośbę. Kiedy oddzwoniła, dowiedzieliśmy się tylko, że „szef nie jest zainteresowany przekazywaniem jakichkolwiek informacji”.

Wtedy skierowaliśmy do firmy e-maila z pytaniami. Z krótkiej odpowiedzi podpisanej przez Michała Stępnia dowiedzieliśmy się, że jego firma „nie może udzielić odpowiedzi” na pytania, ponieważ „informacje dotyczące przywołanych przetargów objęte są klauzulą poufności, a ponadto stanowią tajemnicę przedsiębiorstwa”.

Problem w tym, że tylko niektóre z naszych pytań dotyczyły przetargu, a nawet wtedy pytaliśmy o zupełnie jawne sprawy, np. o to, w jakiej cenie firma kupowała produkty, a w jakiej sprzedawała je wojsku. Ceny tych produktów znajdują się na serwisach aukcyjnych, a ceny zakupu ich przez wojsko są publikowane na stronach polskiej armii.

Sprzedawca ogrodowych akcesoriów nie odpowiedział nawet na te pytania, które nie miały nic wspólnego z przetargiem, np. o to, ile typów kompasów firma ma w swojej ofercie i kiedy pojawiły się one na jej stronach. Wystarczy na nią jednak wejść, aby dowiedzieć się, że są tam jedynie dwa kompasy, w tym jeden ze sfałszowaną kartą katalogową, który pojawił się po ogłoszeniu przetargu przez wojsko.

Równie tajemnicza co właściciel firmy jest jej siedziba: pod adresem, na który jest zarejestrowana, stoi niewielki jednorodzinny domek.

Michał Stępień dalej sprzedaje wojsku chiński sprzęt. W tym samy roku co kompasy, WOT kupił od niego ponad 1 tys. latarek czołowych. Też chińskich.

ONET.PL