„Wydalić banderowce” – skąd bierze się nienawiść do Ukraińców w Polsce?

– Wszelka nienawiść i ataki na tle politycznym i religijnym rozpoczynają się od słowa. Od znieważenia, wyłączenia nas ze wspólnoty i przypisania negatywnych cech – stwierdza Piotr Tyma, prezes Związku Ukraińców w Polsce.

Czyny

26 czerwca 2016 roku, Przemyśl. Grupa mężczyzn atakuje coroczną procesję religijną na Ukraiński Cmentarz Wojskowy organizowaną przez Cerkiew grekokatolicką. W stronę uczestników sypią się wulgaryzmy, ktoś rozdziera tradycyjną koszulę-wyszywankę jednego z nich (z powodu skojarzeń barw z banderą), innemu wyrywają religijną chorągiew i rzucają nią o ziemię.

Maj 2019 roku, cmentarz w miejscowości Fredropol na Podkarpaciu. Pomnik zostaje zdewastowany, ktoś pisze na nim: „Jebać UPA, mordercy kobiet i dzieci”.

Lipiec 2019 roku, Warszawa. W nocy ktoś wrzuca butelkę z benzyną do mieszkania wynajmowanego przez Ukraińców. Na ścianach klatki schodowej pojawiają się napisy: „Won z Polski”, „Kurwy upaińskie”, „Bydlaki”.

Monitorowaniem przestępstw z nienawiści wobec osiadłej mniejszości ukraińskiej i migrantów z Ukrainy od kilku lat zajmuje się Związek Ukraińców w Polsce (ZUwP). W swoim ostatnim raporcie z 2019 roku charakteryzuje postawy różnych grup naszego społeczeństwa. Wskazuje między innymi na dewastację miejsc pamięci związanych z historią Ukraińców w Polsce oraz fizyczną i symboliczną agresję względem tej grupy. Opisuje również praktyki dyskryminacyjne. Zdaniem autorów raportu zbyt często brakuje zdecydowanego potępienia takich zjawisk ze strony polskich władz i środowisk opiniotwórczych, w tym Kościoła katolickiego.

Stanisław Tyszka, wicemarszałek Sejmu RP:

Uzupełnia się braki w szpitalach pracownikami z Ukrainy, często niżej wykwalifikowanymi. Przez to umierają ludzie. Lekarze nie powiedzą tego wprost. Ja mam obowiązek to powiedzieć.

Przestępstwa z nienawiści, jak pisze w raporcie adwokat Piotr Fedusio, to „przestępstwa popełniane na szkodę grupy osób lub poszczególnej osoby z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej, wyznaniowej […]”. Czynem takim jest również mowa nienawiści, która oznacza „używanie języka w celu znieważenia, pomówienia lub rozbudzenia, propagowania, podżegania lub usprawiedliwiania nienawiści wobec osoby lub grupy osób ze względu na ich cechy, takie jak narodowość (szowinizm) lub rasa (rasizm)”.

Barbara Bubula, posłanka PiS:

W moim przekonaniu sprowadzanie do Polski taniej siły roboczej ze Wschodu, w tym z muzułmańskiej Azji, ale także z Ukrainy, stanowi odłożone w czasie poważne zagrożenie bezpieczeństwa naszego kraju.

– Nastawienie Polaków do Ukraińców jest zmienne. Przykładowo, w 2014 roku pozytywny stosunek względem nich nasilił się znacząco w związku z Majdanem i Rewolucją Godności. Te wydarzenia przypominały Polakom okres walki z komunizmem i Solidarności. Natomiast od roku 2015 wrócono do retoryki wołyńskiej. Polski parlament przyjął w 2016 roku tak zwaną uchwałę w sprawie ludobójstwa, premierę miał film „Wołyń” Wojciecha Smarzowskiego, w mediach pojawiło się wiele jednostronnych materiałów historycznych eksponujących okrucieństwo Ukraińców w okresie drugiej wojny światowej. To wszystko sprawiło, że negatywne nastawienie do Ukraińców ponownie nabrało na sile, co przekłada się na zwiększone natężenie mowy nienawiści w internecie oraz aktów agresji, czyli pobić i zniszczeń – mówi Piotr Tyma, prezes ZUwP. Następnie dodaje:

– Do tego istnieje ciche przyzwolenie partii rządzącej na działania grup określanych jako skrajnie nacjonalistyczne. W ataku w Przemyślu 26 czerwca 2016 roku brały udział różne grupy, ale zatrzymano tylko kibiców lokalnego klubu sportowego, w tym około dziesięciu wcześniej karanych za czyny kryminalne. Członków Młodzieży Wszechpolskiej, którzy też czynnie przeszkadzali w uroczystości religijnej, obrażali uczestników i im grozili, nawet nie spisano. Ani sąd, ani policja nie chciały zająć się tą grupą, nawet gdy się o to upominaliśmy. Jeden z policjantów stwierdził wprost, że „dostali polecenie, żeby ich nie ruszać”.

Słowa

TVN24, 2019 rok: „Atak na mieszkanie Ukraińców, obraźliwe napisy. «Czujemy się zagrożeni»”.

Polskatimes.pl, 2018 rok: „Antypolskie transparenty na demonstracji nacjonalistów we Lwowie. Na banerze zamieścili hasło «Miasto Lwów nie dla polskich panów»”.

TVP3 Poznań, 2019 rok: „«Idź do roboty i mordę zamknij». Wyzwiska i nękanie wobec pracowników z Ukrainy”.

Pytam, co jest większym problemem: przemoc słowna w internecie czy fizyczna na ulicach. Piotr Tyma poważniejsze zagrożenie widzi w mowie nienawiści.

– Powoduje ona całą falę hejtu, która wchodzi we wszystkie sfery komunikacji. Jest też wyjątkowo niebezpieczna, dlatego że używają jej politycy (w tym posłowie na Sejm RP) i inne znane osoby. Wszelka nienawiść i ataki na tle politycznym i religijnym rozpoczynają się od słowa. Od znieważenia, wyłączenia nas ze wspólnoty i przypisania negatywnych cech.

Wypierd@laj do Donbasu łapać mózgiem ruskie kule. Czy on nie wie, że Ukraina jako jedyne państwo na świecie, sama, dobrowolnie, bez żadnych oczekiwań, zaproponowała SS współpracę w ubijaniu Polaków? Tak po prostu, by bić Lacha? Przecież to są zwykli rzeźnicy bez krzty honoru i empatii.

Robię test. W Google wpisuję hasło „Ukraińcy to…”. Pierwsze cztery wyniki: „to nie Słowianie”, „to sztuczny naród”, „to bydło”, „to bandyci”. Twórcy raportu ZUwP przeanalizowali ponad 1 400 000 wypowiedzi z mediów społecznościowych dotyczących Ukraińców i Ukrainy. Wnioski? Ponad 40 proc. miało wydźwięk negatywny, ponad 41 proc. uznano za neutralne, a jedynie 17,5 proc. za pozytywne. Według danych najwięcej negatywnych wpisów dotyczy kwestii historyczno-społecznych. Dalej znajdują się komentarze o tematyce gospodarczej.

Ukraińcy to ekonomiczna migracja ludzi zacofanych cywilizacyjnie i kulturowo, do tego są nacją wroga wobec Polski. Przyjezdzaja w celu pasożytowania na naszym kraju.

Rośnie liczba spraw karnych prowadzonych w związku z działaniami na tle szowinistycznym wobec Ukraińców w Polsce. W latach 2016–2017 było ich 49, w latach 2018–2019 już 86. A jak podaje Rzecznik Praw Obywatelskich, tylko 5 proc. przestępstw z nienawiści zostaje w ogóle zgłoszonych. Mimo że Ukraińcy w Polsce stanowią najliczniejszą mniejszość, to według danych CBOS są czwartą najbardziej nielubianą przez nas grupą, zaraz po Arabach, Romach i Rosjanach.

A wydalić banderowce i na granicy kopa w dupę.

W przypadku Ukrainy dodatkowy problem stanowią akcje dezinformacyjne prowadzone w sieci przez Rosję w ramach wojny hybrydowej. Przy analizie internetowych wpisów nierzadko trudno określić, jaką część z nich stanowią treści tworzone przez trolli krajowych lub zagranicznych instytucji.

Ukraińcy są u nas gośćmi, to nasz kraj dajemy im prace emerytury A nasz żydowski rząd chce im dawać nawet mieszkania to niech to szmaciarze szanują bo jak nie wpierdol i z powrotem na sicz.

Teoria

Marta Romankiv ma 24 lata i pochodzi ze Lwowa. Po polsku mówi płynnie i prawie bez akcentu. Cztery lata temu przyjechała do Krakowa, obecnie studiuje na Akademii Sztuki w Szczecinie. Tamtejsza firma odmówiła jej wynajmu mieszkania po tym, jak Marta potwierdziła, że jest Ukrainką. Innych powodów nie było. Post na ten temat pojawił się na fanpage’u Ośrodka Monitorowania Zachowań Rasistowskich i Ksenofobicznych. Znaczna część komentujących popierała decyzję właścicieli. Pisali, że to prywatne mieszkanie i właściciele mogą przyjmować, kogo chcą.

– Ukraińcy współtworzą dziś to, czym jest Polska. Sama jestem zakochana w polskim języku i wiedziałam, że nie ma dla mnie innej możliwości, tylko tutaj zamieszkać. Od początku zależało mi na integracji z Polakami, ale każdy rzecz jasna ma inne podejście. Są tu Ukraińcy, którzy wolą trzymać się wśród swoich, i ja to rozumiem – mówi Marta.

A może już dość w Polsce tych ukraińców??? Może trzeba tak jak Włosi, z ta różnicą, że zamiast na statki – to do ciężarówek i spowrotem do granicy !!!

– W porównaniu do sytuacji sprzed czterech lat, kiedy przyjechałam tu po raz pierwszy, wrogość wobec obcokrajowców rośnie. Wtedy jeszcze to, że jestem Ukrainką, było postrzegane pozytywnie. Teraz jest raczej na odwrót. Te zmiany wynikają w głównej mierze z manipulacji polityków i mediów – stwierdza artystka.

Czego boimy się w obcych? Co to określenie w ogóle znaczy? I jak wpływa na nasze zachowania? Te pytania zadają badacze z różnych dziedzin nauk społecznych.

– Nacjonalizm wytwarza w nas myślenie o świecie podzielonym na narody. Nie chodzi mi tu o potoczne rozumienie tego pojęcia, w którym główne role odgrywają ksenofobia, szowinizm i agresja. Nacjonalizm to także postrzeganie narodów jako oczywistych, naturalnych i nadrzędnych kategorii tożsamościowych. Tego rodzaju nacjonalizm wprowadza uproszczone schematy patrzenia na świat i dzielenia ludzi na jednorodne grupy (narody) mające swoje granice fizyczne i społeczne. W sytuacji więc, gdy taka granica jest przekraczana i pojawia się relacja „większości” (społeczeństwo przyjmujące) i „mniejszości” (migranci), istnieje niebezpieczeństwo wytworzenia się „drapieżczych” – używając słów indyjskiego antropologa Arjuna Appaduraia – tożsamości – tłumaczy doktor Marek Pawlak, antropolog społeczny z Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Do czego może to doprowadzić?

– Pojawia się wówczas wyobrażony strach przed mniejszościami, który w specyficznych warunkach politycznych z łatwością może być wykorzystany i przeobrażony w przemoc zarówno symboliczną, jak i rzeczywistą. Musimy pamiętać, że język ma moc sprawczą i może kreować rzeczywistość. Jeśli więc w dyskursie publicznym obecna jest na przykład zgoda polityków na uprzedzenia i dyskryminację inności (lub też są one przemilczane, a nie napiętnowane), to w życiu codziennym może to być odczytane jako przyzwolenie na przemoc – stwierdza doktor Pawlak.

Działania

Ponieważ często brakuje reakcji instytucji państwa na przejawy szowinizmu, agresji i dyskryminacji, podejmowane są działania oddolne. Liczne wydarzenia organizują między innymi krakowska Fundacja Współpracy Polsko-Ukraińskiej U-Work, Fundacja Nasz Wybór czy twórcy programu samorządowego „Otwarty Kraków”. Nierzadko w Polsce odbywają się również festiwale czy spotkania promujące kulturę ukraińską i działające na rzecz współpracy i porozumienia między kulturami.

W związku z wydarzeniami w Przemyślu prezeska Stowarzyszenia „Homo Faber” Anna Dąbrowska zorganizowała w różnych miejscowościach we wschodniej Polsce akcję „Materiał dowodowy”.

„Performance, publiczne zszywanie materiału koszuli [ukraińskiej wyszywanki – przyp. A.M.], tylko z pozoru jest niemym aktem. To próba otwartego zadania pytań o ten i inne materiały dowodowe – zdewastowane cmentarze, ataki na tle narodowościowym, mowę nienawiści. Wszystkie one w debacie publicznej pozostają oderwanymi od siebie sytuacjami. Tymczasem wspólnie tworzą okrutną diagnozę współczesnej Polski i stanu polsko-ukraińskiego nie-dialogu, w którym powracające narracje historyczne niweczą wszelkie możliwe próby porozumienia” – pisała Dąbrowska na swoim blogu „Kręgi Obcości”.

Marta Romankiv zajmuje się sztuką społecznie zaangażowaną, bierze udział w działaniach promujących współpracę i integrację polsko-ukraińską. Jednym z jej projektów, zatytułowanym „Barwy”, było uszycie tysiąca polskich flag na Dzień Niepodległości (wraz z innymi woluntariuszami z Ukrainy). Flagi miały być zszyte żółtymi i błękitnymi nićmi i zawisnąć w przestrzeni miejskiej Krakowa. Tymczasem wniosek o realizację projektu w formie zadania publicznego nie mógł otrzymać wsparcia finansowego ze strony gminy Kraków. Urząd Miasta powołał się na artykuł 28 Konstytucji RP, mówiący o ochronie symboli narodowych. W uzasadnieniu poinformował, że według opinii prawnej dodanie innych kolorów do barw polskiej flagi będzie niezgodne z ustawowym wzorcem.

Decyzje

Kiedy piszę ten tekst, zapada ostateczna decyzja w sprawie wydarzeń z 26 czerwca 2016 roku. Sąd okręgowy w Przemyślu potwierdził wyrok pierwszej instancji wydany przez sąd rejonowy – dwadzieścia osób, które zaatakowało procesję, uznano za winne. Mają wykonywać prace społeczne trwające od sześciu do czternastu miesięcy. Tych, którzy są odpowiedzialni na napaść na mężczyznę w czarno-czerwonej koszuli, zobowiązano dodatkowo do zapłacenia po 500 złotych nawiązki oraz pokrycia kosztów pracy pełnomocnika – 4600 złotych.

ANNA MIKULSKA