Ukraińskie władze nie wydają zgody na prace poszukiwawcze i ekshumacyjne specjalistów polskiego Instytutu Pamięci Narodowej na terenie kraju. Warunkiem jest odbudowa pomnika nagrobnego UPA na górze Monastyrz na Podkarpaciu – w kształcie oczekiwanym przez stronę ukraińską.
Ukraiński IPN oświadczył, że 3 grudnia odbyło się spotkanie delegacji obu Instytutów Pamięci Narodowej – polskiego i ukraińskiego. Na czele delegacji stali szefowie tych instytucji – Jarosław Szarek i Anton Drobowycz.
Z komunikatu wydanego przez stronę ukraińską wynika, że nie jest ona zainteresowana przeprowadzeniem prac ekshumacyjnych na górze Monastyrz – co proponował polski IPN. Oczekuje natomiast odnowienia pomnika na domniemanym grobie bojówkarzy UPA w dawnym kształcie – tzn. z nazwiskami pochowanych oraz napisem „Polegli za wolną Ukrainę”. Dopóki strona polska nie zrealizuje tego żądania, nie dostanie pozwolenia na prace poszukiwawcze i ekshumacyjne na Ukrainie. Liczba pozwoleń dla Polaków ma być wówczas „nielimitowana”.
– UINP sprzeciwia się zakłócaniu spokoju zmarłych nowymi wykopaliskami pod już ustanowionymi nagrobkami bez pilnej potrzeby – czytamy w komunikacie.
Ponadto Ukraińcy oczekują wpisania mogiły w Monastyrzu do rejestru grobów wojennych.
Podczas czwartkowych rozmów okazało się, że strona ukraińska wciąż ma w planach budowę na granicy zaproponowanego przez Zełenskiego „pomnika polsko-ukraińskiego pojednania”. Drobowycz poprosił Szarka o stanowisko IPN w tej sprawie.
Strona ukraińska nalegała jednak, by „do rozpatrywania pewnych drażliwych kwestii” IPN „w miarę możliwości” włączał także przedstawicieli mniejszości ukraińskiej. Oświadczono, że „na prośbę społeczności ukraińskiej w Polsce” zwrócono przedstawicielom strony polskiej uwagę na „brak skutecznego dialogu pomiędzy ukraińskimi organizacjami pozarządowymi a polską stroną oraz problemy z postrzeganiem ukraińskiej mniejszości narodowej w Polsce, jako części polskiej historii”. Kwestia ta ma niepokoić Ukraińców mieszkających w naszym kraju.
W październiku 2020 roku polski IPN oświadczył, że obecny kształt tablicy pomnika na górze Monastyrz jest zgody z polskim prawodawstwem oraz aktualną wiedzą historyczną. Nie wykluczono jednak, że tablica może być w przyszłości uzupełniona o nazwiska „osób tam pochowanych”. Wskazano jednak, że obecnie nie ma danych, które by mogły potwierdzić, że lista umieszczona na poprzecznej tablicy była rzetelna. Ponadto nie wiadomo, ile osób spoczywa w mogile, ani czy jej rzeczywista lokalizacja znajduje się w miejscu pomnika wzniesionego dopiero po kilkudziesięciu latach.
